top of page
< Back

Naluahine Kaopua

Mai ka piʻina a ka lā i Haʻehaʻe a i ka welona o ka lā i ka mole o Lehua. Aloha pumehana kākou. Ma kēia pukana o ka ʻāhaʻilono nei o Ka Wai Ola e nānā kākou i ka poʻe ʻōlohe. ʻO wai ia poʻe ʻōlohe?

Ma nā moʻolelo kāhiko, he kānaka ʻōhulehule a noʻeau loa i ka hana haʻihaʻi iwi nā ʻōlohe. Ua kaulana ʻo Mākua ma Oʻahu komohana i kēia poʻe ʻōlohe. Ma Mākua i hui ai ʻo Makaioulu, kekahi aliʻi koa, i kekahi mau pōā wāhine, he mau ʻōlohe i maʻa maiau i ka hana haʻihaʻi iwi. ʻAʻole he ʻoihana no ke kāne wale nō ka ʻoihana ʻōlohe.


ʻO Kapuaeuhi ka ʻōlohe kaulana o ʻŌlaʻa. Na kāna mau kaikamahine ʻelua i hoʻopunihei i nā kama hele e kāʻalo i ko ka makuakāne wahi peʻe. Ma laila kāhi āna i hoʻohāʻule ai i pōhaku kaumaha ma nā kānaka a make. Ma Kaʻū, ma waho iki aʻe ʻo Kalapana, Puna, ua noho kekahi ʻōlohe me kāna mau kaikamahine ʻelua kekahi. Inā nui nā kānaka e kāʻalo ana, hea aku kekahi o lāua, “Kai koʻo,” a ʻaʻole ʻāpoʻipoʻi ʻia nā hoa hele. Inā kāhea kekahi kiaʻi, “Kai emi,” ua kākaʻikahi nā kānaka a maʻalahi ka poʻi ʻana i nā kānaka e pepehi a ʻaihue i ko lākou waiwai.

He mau poʻe ʻai kanaka kekahi mau ʻōlohe i nā moʻolelo kāhiko. Pololei paha, ʻaʻole paha. Ma Oʻahu, aia kekahi ʻōlohe ʻai kanaka e noho ana ma Hanakāpīʻai (ʻaʻole ma Kauaʻi wahi a Fornander). Ua hele aku kekahi meʻe ʻo Kapakohana e paio me ia. Ua ʻāʻumeʻume aku, ʻāʻumeʻume mai ā hiki i ka pepehi ʻia ʻana i ka ʻai kanaka e Kapakohana. A laila ua kūkulu ʻo ia i oleolekauihu me nā iwi ʻōlohe. He mana nui ko nā iwi o kekahi ʻōlohe wahi a nā poʻe kahiko.

ʻŌkoʻa nō naʻe kēia mau ʻōlohe ma nā moʻolelo. Malia paha ua hoʻokaʻawale ʻia nā ʻōlohe o ke au kahiko mai kekahi aloaliʻi kāhi a lākou i lawelawe a hoʻohana ai i ko lākou noʻeau i ka ʻoihana haʻihaʻi iwi, ka lua, a me ka hoʻohana ʻana i mea kaua. Kohu mea lā ua like nā ʻōlohe o ka moʻolelo kahiko me nā poʻe ronin o Iāpana kahiko. ʻAʻohe haku ma luna o lākou a laila ua hele ā ʻauana a lapuwale.

ʻO ka ʻōlohe o nā kenekulia 1900 me nā 2000 he mau kānaka noʻeau loa i ka ʻoihana lua a me ka ʻoihana hula kekahi. ʻO Nāluahine Kaʻōpua o Kona ka mea i nīnauele ʻia e Henry Kekahuna e pili ana i ka ʻoihana lua. Ua noho ʻo Kaʻōpua ma ka ʻaoʻao Keauhou o Keʻekū ma nā one o Mākoleʻā ma Kahaluʻu, Kona. Wahi a Kaʻōpua ua aʻo kona kupunakāne i ka hula ma ka wā ao. A pō ka lā, ua lawe ʻo Kaʻōpua i ke kukui i loko o ka hālau ma ʻUmihale, ka pā hale o Lonoikamakahiki, a ua hoʻomaka ke aʻo ʻana i ka lua. Ua nānā wale ʻo Kaʻōpua i ka hana ʻoiai ua pāpā ʻia kona aʻo ʻana mai e ka makuakāne e aʻo i ka hana hoʻoweliweli o ka lua. ʻO kona mau mea hoʻomanaʻo ʻo ia ka ʻike i hoʻopalapala ʻia e Kekahuna a e ola nei i o nā ʻōlohe o ia au.

ʻO nā ʻōlohe o ka lua a me ka hula he mau kānaka oʻo a mākaukau loa ma kona ʻoihana. ʻIke lākou i nā moʻokūʻauhau, mōʻaukala, nā moʻolelo, nā mele, nā pule, me nā ʻonina, kuhina, a me nā ʻai a pau o kona ʻoihana. Hiki iā ia ke haku i mele, pule, a i papahana hōʻike. He kumu aʻo ka ʻōlohe a he “shihan” a i ʻole he kumu o nā kumu nō ʻo ia. ʻAʻole ʻike ʻo ia i kona ʻoihana wale nō akā maopopo iā ia i nā hana noʻeau like ʻole e pili ana i kona ʻoihana, e laʻa ka lāʻau lapaʻau, ka hana mea kaua, hana mea hula, a pēlā aku. ʻO ka ʻōlohe ka polopeka o ke kula nui ʻōiwi. ʻAʻole i kana mai kona akamai a me kona naʻauao. No laila, e hōʻihi kākou i nā ʻōlohe o kēiau au mālamalama.


Akana , Kalani."He Aha ka ʻŌlohe?."Ka wai Ola, October 1, 20220 . Retrieved from https://kawaiola.news/ka-naauao-o-na-kupuna/he-aha-ka-olohe/.




Mahalo for your donation!

We use the Zeffy online platform

to accept your contributions.

100% of your donation supports Kuʻialuaopuna.

 

An optional 15% fee to support the Zeffy platform is applied at the time of checkout.
You can change this amount or decline this fee in the option box.

Donations will be received by Nā Maka Hāloa, our Non-Profit 501(c)(3) fiscal sponsor.

1.png
Become a Subscriber
Please enter information in all boxes below to subscribe to our mailing list. Subscribers have limited access to site. Site members have full access.
 

Thanks for submitting!

  • Facebook
  • Instagram
1.png

808-345-9054

©2021 by Ku'ialua o Puna. 

This copyright applies to all photography & images found on this website, and any other sites for Ku‘ialuaopuna

bottom of page